موزهها از مهمترین نهادهای فرهنگی محسوب میشوند و برخلاف تصور عموم که موزهها را مکانی تفریحیآموزشی برای بزرگترها میدانند، اما باید در نظر داشت که در سراسر دنیا کودکان نیز به عنوان بخشی از مخاطبان موزه شناخته میشوند. از این رو بسیاری از موزهها بخشی از رویکرد خود را در مسیر پاسخگویی به نیازهای کودکان قرار داده و در این راستا برنامهریزیهایی دارند. نمونههای موزههای کودک در سراسر جهان بسیار است و در کشورمان ایران نیز این مهم مورد توجه قرار گرفته و نمونه موزههایی نه مختص کودک بلکه متناسب با نیاز کودکان راهاندازی شده است؛ موضوعی که اگرچه در نگاه کلی اقدامی ارزنده در راستای پاسخگویی به نیاز کودکان بوده، اما به تنهایی نمیتواند راهکاری موثر باشد، چراکه بخش عمده موزههای کشور حتی از امکانات لازم برای پاسخگویی به نیازهای مخاطبان بزرگسال خود نیز برخوردار نیستند.
نقدی که بر عملکرد موزههای کشور در حوزه خدماترسانی به کودکان وجود دارد، نبود امکانات در حوزههای گوناگون تفریحی، آموزشی و خدماتی است که موزه را به محیطی کسالتآور و فاقد جذابیت برای آنان تبدیل کرده است. نیازهای کودکان در موزهها در ردههای مختلف آموزشی و خدماتی قابل تقسیم است. نیازهای آموزشی کودکان حوزه گستردهای از اشیا و دادههای موزهای تا ویژه برنامههای تعریف شده با رویکرد آموزشی را شامل میشود. طبیعی است که بازدید کامل از یک موزه برای کودکان قابل درک نخواهد بود و از این رو در فضای داخلی موزهها باید مسیر ویژهای برای آنها تعریف شود تا کودک را صرفا به بازدید از اشیای خاصی که میتوانند برای او جذابیت داشته باشند، هدایت کند.
همچنین کودکان در بازدید از موزه با انبوهی از قوانین مواجه میشوند که این قوانین و چرایی تدوین و رعایت آنها نیز باید به زبانی کودکانه برای آنها تشریح شود؛ این نیز وظیفه راهنمایان مخصوص کودک است. علاوه بر این موارد، تهیه نقشه راهنمای بازدید از موزه و کاتالوگهای کودکانه، تهیه مولاژهای ویژه کودک، کتابهای آموزشی مرتبط با موضوع موزه و حتی در نظر گرفتن فضایی به عنوان کتابخانه کودک و محوطه بازی از دیگر مواردی است که میتواند فضای موزهها را برای میزبانی از کودکان آمادهتر کند؛ تحقق آن نیز نیازمند بکارگیری راهکارهای خلاقانه از سوی موزهداران فعال در یک موزه است. با توجه به اینکه تمامی کودکان در شرایط سنی نیستند که بتوانند درک درستی از بازدید از موزه داشته باشند و یا ممکن است فضای موزه از جذابیت لازم برای آنان برخوردار نباشد، از این رو موزهها باید به اتاق کودک نیز مجهز باشند تا والدین بدون هیچ نگرانی بتوانند به بازدید از موزه بپردازند که این مورد از اصول عرصهبندی عمومی موزهها به شمار میرود. حاصل سخن آنکه در دنیای امروز کشورهایی که در زمینه دانش موزهداری و گردشگری حرف اول را میزنند ارائه خدمات به کودکان در موزهها را از رویکردهای اصلی خود در حوزه گردشگری قرار داده و موزه را ابزاری مهم در راستای ارائه هرچه بهتر و ملموستر مطالب آموزشی برای کودکان میدانند. در ایران نیز نگاه موزهها به کودکان باید از بازدیدکننده صرف خارج شده و به عنوان مخاطبانی خاص مورد توجه قرار گیرند.
یادداشت از فرشید کریمی
